Korkularınızın Yaşamınızı Kısıtlamasına İzin Vermeyin! Fobiler

Günlük hayatınızda korkularınız nedeniyle kendinizi birçok şeyden mahrum ediyor olabilirsiniz. Bu korkularınız bir fobiye işaret ediyor olabilir. İşte fobiler ile ilgili bilinmeyenler ve çözüm önerileri.

Fobi Nedir?

Fobi kelimesinin kökeni Latincede ‘phobos’ dan gelir ve kaçış, dehşet, panik-korkusu gibi anlamları vardır. Günümüzdeki yaygın kullanımı ise; bir nesnenin ya da durumun nesnel olarak tehlike kaynağı olmamasına rağmen, bu durumla ya da nesneyle ilgili olarak sürekli ve aşırı olarak korku ya da kaygı duyma durumudur. Kan görme, iğne yapılması, uçağa binme, yükseklik, hayvan fobileri klinikte en yaygın gözlemlenen çeşitleridir.

Fobik davranışlar nasıl gerçekleşir?

Bir korkuya fobi adının verilebilmesi için belli koşullar vardır. Fobi aslında korkunun bir çeşidi olarak düşünülebilir. Kişinin fobisi ne ise, o durumla veya nesneyle karşılaştığında ortaya çıkar ve mutlaka bir korku ya da kaygıya sebep olur. Zaman zaman belli anksiyete durumlarında olduğu gibi kalp çarpıntısında artış, mide bulantısı, baş dönmesi gibi durumlar yaşanabilir.

Belli bir nesneye karşı fobi oluşturmuş bir kişi, o nesneyle karşılaşmaktan hoşlanmaz ve kaçmaya çalışır. Bir durum karşısında ise aynı şekilde kaçınma hareketleri göstermesi olasıdır. Kişinin hayatını bu korkular ve kaygılar dolayısıyla kısıtlaması ise çeşitli yaşam aktivitelerini gerçekleştirmesini etkiler ve günlük yaşamın akışına ciddi anlamda zarar verebilir.

Bahsedilen iki durum dışında, bir korkunun fobi olarak adlandırılmasında önemli rol oynayan üçüncü bir durum daha vardır. Belli bir fobiye sahip bireyler, nesnelere ya da durumlara karşı olan aşırı korkularının farkındadırlar, fakat bu korkuyu azaltmak ya da ortadan kaldırmak için bir mücadelede bulunmaktan kaçınırlar veya bu kaçınmayı azaltmaya yönelik kabulde bulunmazlar. Bu durum ise günlük yaşamın daha da zorlaşmasına, hatta fobinin başka psikolojik problemleri de beraberinde getirmesine neden olabilir.

Fobi türleri nelerdir?

Fobisi olan kişiler belli nesnelere ya da durumlara karşı aşırı korku duyabilirler fakat bu kişiler aynı zamanda başka insanların korktuğu yada kaygılandığı durumlarda daha rahat davranışlar sergileyebilirler. Örneğin; kan görme fobisi olan bir kişi kan aldırma durumunda, ya da başka birini kan aldırdığı bir duruma şahitlik ederken anksiyete durumu yaşayabilir, fakat herkesin kaygılandığı bir durumda kaygısı, ortalama kaygı oranının daha altında seyredebilir.

Bilinen ve sınıflandırılan oldukça fazla fobi türü vardır. Bunlardan herkes tarafından bilinenler kan görme, hayvan, uçak fobisi gibi olmakla beraber; spesifik fobi olarak nesneye ya da duruma özgü türlü fobiler çiçek fobisi (antofobi), gök gürültüsü fobisi (brontofobi), yükseklik korkusu (akrofobi) olarak bilinir. Tüm fobilere verilen çeşitli isimler olmakla beraber, kliniklerde ilk kez karşılaşılan fobi türlerine de hala rastlanmaktadır.

Bir nesneye ya da duruma karşı neden fobik olunur?

Kişinin geçmişinde yaşamış olduğu travmatik olarak adlandırılabilecek bir durum, bir fobinin ortaya çıkmasına sebep olabilmektedir. Örneğin; bir kediyi sevmek için yaklaşan bir çocuk, kedinin kendini tırmalaması durumunda çok korkabilir ve yetişkinlik döneminde kedilere yaklaşmaktan hatta onları görmekten bile korkabilir. Burada ayırt edilmesi gereken bir durum vardır, her kedinin tırmaladığı çocuk yetişkinliğinde kedilerden korkmayabilir, bahsedilen olayın yaşandığı koşullar bu olayın travmatik olup olmamasında rol oynayacaktır.

Bazen fobiler travma sonrasında sadece o duruma veya nesneye yönelik kalmaz. Benzer tehlikeyi andıran durumlar ya da nesneler kişilerin korktuğu durumlar haline gelebilir. Geçmiş yaşantısında, iğne yaptırdıktan sonra yaşanan bir ilaç reaksiyonu dolayısıyla iğne fobisi geliştiren bir kişi, iğneyi andıran sivri uçlu keskin ya da iğneye benzer keskin olmayan başka nesnelere karşı da fobi geliştirebilir. Başka bir durumda ise çocukluğunda merdivenden düşen bir kişi, yükseklik fobisini sadece merdivene özel değil ama tüm yüksek yerlere karşı geliştirebilir.

Fobilere daha çok kimlerde rastlanır?

Bunun için çok net bir cevap vermek mümkün değildir. Fobileri anlamak için kişinin geliştirdiği fobiler detaylıca sorgulanmalı ve korku sebebi bir uzman eşliğinde ortaya çıkarılmalıdır. Asansör fobisi olan kişileri düşünecek olursak, bu kişilerden bazıları orada başka insanlarla kapalı bir ortamda olmaktan kaygı duyar, bazıları asansörle ilişkili olarak yükseklikten korkar, bazıları ise kapılar kapandığında kaçacak bir yeri olmamasını tehlikeli bulup bu sebepten dolayı korkabilir. Dolayısıyla fobi türleri aynı duruma ya da nesneye karşı olsa bile korkunun kaynağı araştırılıp, bulunan korku kaynağıyla çalışılmalıdır. Tam da bu sebeple, fobilerin hangi bireylerde ya da hangi durumu yaşamış bireylerde daha çok rastlanılacağı ile ilgili kesin bir şey söylenemez.

Yapılan araştırmalara göre sayısal olan bazı veriler vardır. Kadınların spesifik fobiler konusunda erkeklere göre sayıca daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır. Kadınların, erkeklere göre daha yüksek oranda sahip olduğu fobiler arasında hayvan fobileri, fırtına fobisi, su fobisi gibi doğal çevre ile ilgili fobiler olduğu ortaya çıkmıştır. Ancak diğer tarafta, yükseklik fobisi konusunda kadınlar ve erkekler nerdeyse eşit orandadır. Avrupa’da 6 ülke içerisinde yapılan bir araştırmaya göre ise toplam popülasyonun %7.7’si 2004 verilerine göre en az bir spesifik fobiye sahiptir.

Fobilerin nasıl üstesinden gelinir?

Psikolojik her durumda olduğu gibi fobi konusunda da mutlaka bir uzmandan yardım alınmalıdır. Çoğu zaman günlük yaşantıyı kısıtlayacak dereceye ulaşan korkular, bazen iş hayatını, bazen de sosyal yaşamı oldukça olumsuz etkilemektedir. Anksiyete konusunda çalışan her uzman, fobiler konusunda da rahatlıkla çalışabilir. Terapi sürecinde korkunun kaynağı ve buna neden olan faktörler detaylı olarak bilişsel anlamda çalışılabilir. Buna ek olarak kısa sürede ve son derece etkili olan davranışçı yöntemler de mevcuttur. Terapist ve danışan ortak bir kararla terapi sürecine ve tedavi yöntemlerine karar verir ve uygulamaya geçerler. Diğer konularla çalışılan terapi süreçlerine kıyasla, sonuçların somut olarak gözlemlenebildiği görece daha kısa bir süreçtir. Dikkat edilmesi gereken nokta ise, doğru uzmana başvurmak ve geç kalmamış olmaktır.

Psk. Beste Uçak Duman